• Kansspelbelasting betalen & Belastingdienst

LEGALE KANSSPELEN IN BELGIË

In België is online gokken gelegaliseerd. Diverse online casino’s hebben een licentie om hun spelaanbod online aan te bieden. Voor de voorwaarden is wel dat zij naast een goksite ook een fysieke gokhal moeten bezitten in België. En uiteraard moet voldoen aan de wetten en regels van de Belgische kansspelcommissie.

Casino top 5 België

Onderstaand de meest gespeelde online casino’s van dit moment:

777.be

Ladbrokes

Anonymous Casino (gokken met crypto munten)

Anoniem gokken en betalen met bitcoin, litecoins of andere cryptomunten. Een online casino met vele slots, poker, roulette, sportwedden en een live casino. Je kan hier betalen en uit laten betalen met cryptomunten.

Supergame

Unibet

Casino, live casino en wedden op sportwedstrijden.

Gokwet BELGIË:

België is een land in West-Europa met al diverse jaren een gokwet. Er zijn in totaal 9 steden met gokfaciliteiten in België. De gok mogelijkheden die in België beschikbaar zijn, zijn: casino’s en sportweddenschappen.

De grootste gokstad van België is Blankenberge met 1 gokhal, 105 game-, slot- en videopokermachines.
Het grootste casino in het hele land van België is Grand Casino Brussels Viage, gevestigd in Brussel. Grand Casino Brussels Viage heeft 39 tafelspelen, 10 pokertafels, 410 game- en videopokermachines.

Welke casino games zijn populair online?

Onderstaand de meest gespeelde spellen. Dit onderzoek is uitgevoerd bij 5 populairste online gokbedrijven. Verder zijn dicegames ook erg populair om te spelen.

• Starburst
• Immersive Roulette Live
• Sparky Stars Dice
• Super Fast Hot Hot
• Jack Hammer 2
• Live Blackjack
• Jungle Spirit
• Roulette 3D
• 40 Super Hot
• Diamond Cats
• 24 Dice

Wat zijn dice games?

Deze gokkast is een variant op het eeuwenoude dobbelspel en is het populairste spel in de Belgische speelhallen. Bij dice games heb je verschillende kaders, die elk bestaan uit drie rijen en drie kolommen, waarbinnen je tracht drie dobbelstenen van eenzelfde kleur of symbool, horizontaal of diagonaal met elkaar te verbinden. Dit is het basisspel.

Legaal gokken op Belgische goksites

In België is het sinds 2012 mogelijk voor goksites om een vergunning te krijgen waarmee ze op een legale manier hun gokwebsite kunnen aanbieden aan bezoekers. Een aantal bekende goksites heeft van deze mogelijkheid gebruik gemaakt zoals Unibet en Casino777. De legale goksites moeten zich houden aan strenge regels. Je kunt ook vanuit Nederland spelen bij deze online casino’s. Er worden diverse spellen aangeboden, waaronder de bekende casinospellen en diverse gokkasten. De kansspelcommissie heeft ook een zwarte lijst samengesteld van illegale aanbieders ( https://www.gamingcommission.be/opencms/opencms/jhksweb_nl/establishments/Online/blacklist/ )deze wordt regelmatig vernieuwd.

Spannende dobbelspellen
In Nederland zijn ze niet zo gangbaar, maar in België enorm populair: dobbelspellen. Bij dit spel zet je in op de uitkomst van geworpen dobbelstenen.

Wat is het risico als ik vanuit België ga gokken op een illegale website?

De kans bestaat dan dat je als speler beboet kan worden met een straf van 26 euro tot 25.000 euro. De kansspelcommissie houdt hier streng toezicht in en plaatst ook regelmatig een zwarte lijst van illegale aanbieders. Voor casino’s zelf ofwel de organisatoren worden deze bedragen bepaald op 100 euro tot 100.000 euro.

Wanneer ontvang ik mijn aangevraagde uitbetaling?
Een uitbetaling wordt binnen 2 dagen in behandeling genomen. Dag 1 is dag na de aanvraag. Vervolgens kan het nog 1 tot 3 dagen duren voordat het geld op je rekening is bijgeschreven. Vanaf het moment van aanvraag duurt het dus 3 tot 7 dagen voordat je een bijschrijving ontvangt. Heb je een opname aangevraagd, dan kun je geen nieuwe storting doen totdat deze is uitbetaald. Je kunt een opname wel annuleren zolang deze nog niet is overgemaakt.

Vanaf welke leeftijd mag ik spelen op deze website?
Voor het online gokken geldt in België een minimumleeftijd van 21 jaar. Wanneer je jonger dan 21 jaar bent kun je je niet aanmelden.

Ik oefen een bepaald beroep uit. Mag ik online gokken?
In België mogen notarissen en politiefunctionarissen niet online gokken. Wanneer je één van deze beroepen uitoefent mag je je dus niet aanmelden. Doe je dit toch dan ben je strafbaar. Zorg dus dat je je aan de geldende wetgeving houdt.

Op welke goksites kan ik als Belg spelen?
Vanaf 2011 is in de wet bepaald dat Belgische staatsburgers alleen mogen gokken op websites die een Belgische licentie hebben. Deze website beschikt uiteraard over een dergelijke licentie dus je kunt je hier zonder problemen inschrijven. Wanneer je je aanmeldt bij een goksite die niet aan de eisen van de Belgische Kansspelcommissie voldoet loop je het risico op vervolging wegens illegaal gokken en wordt je account geblokkeerd.

Kan ik geld storten met een creditcard?
Volgens de Belgische wet mag een storting niet rechtstreeks plaatsvinden met een creditcard (Visa / Mastercard etc.). Je kunt wel een HIPAY elektronische portemonnee aanmaken. Hier kun je geld op storten vanaf je creditcard en dit bedrag vervolgens doorboeken naar je online account. Een bankoverschrijving gaat nog sneller.

Waar moet een Belgische goksite aan voldoen voor een vergunning?

Om in België op internet kansspelen te organiseren heb je een vergunning nodig van de Kansspelcommissie. Indien je een vergunning wilt, dan wordt je getoetst op een aantal criteria, dit zijn:

– De transparantie van de onderneming: welke onderneming zit er achter? Wie zijn de eigenaren, en hoe zijn deze te bereiken? Zijn ze woonachtig in Europa?

– De liquide middelen van de onderneming: Kan de onderneming financiële tegenslagen opvangen? Kunnen zijn een hoofdprijs van 1 miljoen bijvoorbeeld uitkeren?

– De historie van de onderneming en eigenaren.

Vormen online gokken in Belgie

Er zijn verschillende soorten van het internet gokken vanuit Belgie, opgesomd zijn dit:

• online casino – spellen als roulette, blackjack, poker of gokautomaat
• online bingohal – spellen als bingo
• online sportsbook, bookmaker of sportwedkantoor- het wedden op sport en events
• online lotto zoals bijvoorbeeld aangeboden door de Nationale Loterij van België
• Overige als skill games

A+ vergunningen

In Belgie hebben de volgende aanbieders een A+ vergunning

PokerStars (A+20635)
Unibet (A+8109)
Bwin (A+8085)
Betway (A+20000)
Casino 777 (A+8104)
Ladbrokes (A+8107)
Star Casino (A+8112)
Napoleon Games (A+8110)

Belgische regering voert in 2019 nieuwe regels in voor gokhallen en goksites

De gokkantoren groeiden de laatste jaren als paddenstoelen uit de grond. Er werd zelfs al gerept over een wildgroei. De regering zag dat een poosje met lede ogen aan, maar heeft nu besloten om in te grijpen. Er is namelijk een plafond ingevoerd van maximaal 600 speelhallen. Wanneer dat plafond is bereikt, is het niet meer toegestaan om een nieuwe speelhal te openen. Met deze nieuwe maatregel hoopt de regeren om de wildgroei in gokhallen een halt toe te roepen zodat de boel beter te controleren valt.

Meer controle gokken

De regering-Michel is namelijk van plan om meer controle te krijgen over de fysiek gokindustrie. Ook de online gokindustrie ontkomt echter niet aan de maatregelen. De regering heeft zelfs een compleet actieplan opgesteld om dit doel te bereiken. De nieuwe maatregelen is slechts een klein onderdeel van het gehele plan. Overigens neemt het aantal gokkende Belgen alleen maar toe. Rondom het WK voetbal werd er zelfs een piek gezien in het aantal mensen in België dat wil gokken. Dat blijkt uit de nieuwste cijfers van de Kansspelcommissie. Er is volledig pakket aan maatregelen samengesteld. Zowel Binnenlandse Zaken als Justitie zijn op dit moment hard bezig om dit ook daadwerkelijk uit te werken. De regering heeft het inmiddels goedgekeurd en alleen de Raad van State moet nog toestemming geven.

Hoewel er tal van maatregelen in het nieuwe pakket opgenomen zijn, hebben sommige daarvan veel meer invloed dan de andere. Het plan om het aantal gokkantoren te verminderen en een plafond in te stellen, behoort zonder twijfel tot de meest belangrijke wijzigingen. Preventiewerkers zullen overigens erg blij zijn met dit nieuws. Zij klaagden de laatste jaren steen en been over de explosieve groei aan speelhallen en gokkantoren in België. Dat kwam vooral omdat veel van die nieuwe locaties zich en wijken vestigden die bekend stonden als sociaaleconomisch kwetsbaar. Op dit moment zijn er in ons land ruim 680 verschillende wedkantoren. Volgens de nieuwe wet moet dat dus gaan zakken tot maximaal 600. Dat betekent trouwens niet dat ze verplicht moeten gaan sluiten. Wel is het zo dat er geen nieuwe bij mogen komen zolang het aantal niet onder de 600 is. Daar komt ook nog eens bij dat gokkantoren voortaan eerst een overeenkomst moeten zien te bereiken met het lokale stadsbestuur. Deze overeenkomst zal voornamelijk over openingstijden en locatie gaan. Zo is het bijvoorbeeld verboden om in de buurt van plaatsen waar minderjarigen komen een wedkantoor te openen.

Reclame online gokken

Het volledige pakket aan maatregelen houdt echter nog veel meer in. Zo wordt ook de reclame voor gokken flink aan banden gelegd. Waar er voorheen tijdens sportwedstrijden in de rust flink reclame werd gemaakt, is dat nu verboden op radio, tv én online. Opvallend genoeg is het voorafgaand aan de wedstrijd en na afloop nog wel toegestaan. Een andere nieuwe regel is dat het gokbedrijven niet langer is toegestaan om voor online weddenschappen reclame te maken voor 20.00 uur ’s avonds. De enige uitzondering daarop is rondom voetbalwedstrijden die al voor die tijd worden gespeeld. Deze specifieke maatregelen zijn gericht op het zogenoemde live betten. Daarbij kun je gedurende de wedstrijd inzetten op tal van verschillende zaken. De populariteit hiervan is de laatste jaren gigantisch gegroeid. Het is tegelijkertijd erg gevaarlijk volgens de Kansspelcommissie. Overigens is het ook verboden om vlak voor en na kinderprogramma’s gokreclame uit te zenden. Verder mag men ook niet meer reclame maken op de uitrusting en het materiaal van minderjarige sporters of sportploegen. Tot slot is er ook een maximum gesteld. Er mag namelijk per reclameblok rond bijvoorbeeld een voetbalwedstrijd nog maar één reclame per gokbedrijf worden ingekocht.

Online reclame gokbedrijven

Als het gaat om online reclame van gokbedrijven komen er trouwens nog veel meer beperkingen. De bekende gepersonaliseerde reclame die we vaak via Facebook tegenkomen, mag van de overheid alleen nog maar toegepast worden op spelers die reeds geregistreerd zijn. Wel mag een gokbedrijf nog net als andere bedrijven een hoge positie in de Google ranking ‘kopen’. Het is voor bedrijven verplicht om bij online gokreclame direct aan te geven wat de minimum leeftijd is om mee te mogen doen aan gokspellen. Dit moet direct ook gekoppeld worden aan een waarschuwing met de gevaren van te veel gokken.

Registratie

Er zijn ook maartregelen genomen ten aanzien van de manier waarop je jezelf als speler kunt registreren bij een online aanbieder. Op dit moment is dat nog erg eenvoudig. Het enige dat je hoeft te doen is enkele gegevens invullen en je kunt direct beginnen. Daarbij wordt de identiteit niet gecontroleerd. Daardoor is het volgens de overheid te eenvoudig om te kunnen spelen als dat eigenlijk niet mag omdat je uitgesloten of te jong bent. Daarom heeft de regering al aangegeven dat ze op dit moment werken aan een manier waardoor er veel strenger gecontroleerd wordt wanneer je online wil gaan gokken. Denk daarbij bijvoorbeeld aan een digitale identiteitskaart waarmee je verplicht bent om jezelf te registreren.

Hoewel door dit pakket aan maatregelen alles strenger wordt en dit ontzettend veel invloed gaat hebben op de gokbranche, gaat het volgens verschillende preventie-organisaties nog niet ver genoeg. Zij vinden dat het nog veel strenger kan, wellicht zelfs een totaalverbod. Dat is volgens de overheid echter niet haalbaar en ook helemaal niet wenselijk. Zij vinden namelijk al dat er meer dan genoeg is gedaan doordat de zwarte markt aangepakt wordt en er behoorlijke controle is over de markt. De regering wil namelijk ook niet zover gaat dat de legale gokbedrijven zo hard worden aangepakt, dat spelers juist weer teruggaan naar illegale aanbieders

Bron: België.info

Cognitieve Gedragstherapie (CGT)

Gedrags- en cognitieve therapie zijn onafhankelijk van elkaar ontstaan. Door samenvoeging van beide therapieën is de CGT ontstaan. Deze psychotherapie wordt in de verslavingszorg over het algemeen genomen als de best werkende beschouwd. Daarbij moet opgemerkt worden dat voor gokverslaving nog steeds geen echt werkende therapie bestaat. Het slagingspercentage, abstinentie voor langere tijd, bij de CGT zit beneden de 20%.

Cognitieve therapie

Cognitieve therapie gaat vooral uit van de invloed van het denken op het gevoelsleven en het doen. Het is een kortdurende, gestructureerde therapievorm die op het heden en de toekomst is gericht.. Samen met de therapeut wordt nagegaan hoe de foute denkgewoonte is ontstaan. Door trainingen in de behandelkamer, in het echte leven en met huiswerk kunnen er nieuwe gedachten en ander gedrag ontstaan. De nadruk ligt op het wijzigen van de manier van denken die mensen met een emotioneel probleem hanteren. Wanneer inderdaad blijkt dat de cliënt geneigd is om te negatief over allerlei zaken te oordelen, zoeken zij samen uit welke geschiktere manier van denken passend is.

Gedragstherapie

In gedragstherapie staat het gedrag van de cliënt centraal. Eerst worden het problematische gedrag en de omstandigheden waarin die voorkomen in kaart gebracht. Samen met de therapeut wordt dan getracht het gedrag en de gedragsverandering te begrijpen, om daarmee het gedrag opbouwend te kunnen wijzigen via een beloningssysteem. Hiervoor worden diverse oefeningen en huiswerk gedaan.

Cognitieve GedragsTherapie kan dus zowel de manier van denken en interpretatie beïnvloeden, als de manier van doen en laten. Het ‘anders leren denken en doen’, twee verschillende behandelvormen kunnen met elkaar kunnen worden gecombineerd in één en dezelfde behandeling.

Community Reinforcement Approach (CRA)

Het hoofddoel van CRA is terugdringen van het middelen gebruik, verminderen van de ziektelast en het verbeteren van de levenskwaliteit.

CRA omvat een breed scala aan cognitief-gedragstherapeutische en systeem therapeutische interventies gericht op toename van alternatieve bekrachtigers voor middelengebruik en vermindering van middelen gerelateerde bekrachtigers. In tegenstelling tot veel andere toegepaste benaderingen, richt CRA zich behalve op het reduceren van verslavingsgedrag door bijvoorbeeld zelfcontroletechnieken of terugvalpreventiemaatregelen, op het ontwikkelen van niet-verslavend gebonden alternatief gedrag. In dat kader is er veel aandacht voor de functie en positieve effecten van middelen gebruik om te weten waaraan gedragsalternatieven moeten voldoen. Er wordt aan een breed pallet aan behandeldoelen gewerkt waartoe de patiënt het meest gemotiveerd is. Deze doelen hoeven niet per se rechtstreeks in te grijpen op het middelen gebruik. Door eerst te werken aan haalbare (andersoortige) doelen kunnen zo veel mogelijk succeservaringen worden opgebouwd die de cliënt helpen te motiveren om – in een later stadium – ook aan relatief moeilijkere doelen te werken, zoals het verminderen van het middelengebruik. CRA wordt ook gekenmerkt door vaardigheidstrainingen. Er wordt geoefend in de spreekkamer om daarna zo veel mogelijk te laten generaliseren in de dagelijkse praktijk van de patiënt. De focus van de behandeling is vooral praktisch gericht op het ‘doen’ en het belonen van gewenst gedrag. Daarnaast is er veel aandacht voor de omgeving van de patiënten (zoals gezin, werk, vrijetijdsbesteding, vrienden, woonomgeving en dergelijke). De familie en de naaste omgeving van een verslaafde worden zo veel mogelijk actief bij de behandeling betrokken.

Lees ook:
Wetenschappelijke achtergrond art. 1
Wetenschappelijke achtergrond art. 2 (tijdschrift Verslaving)

Controleverlies bij gokken. Oorzaken en mogelijke aanpak.

Bij middelen gebruik komt, in vergelijking met natuurlijke beloners, een buitensporige hoeveelheid dopamine vrij. Hierdoor voltrekt het proces van gewoontevorming en conditionering zich sneller en hardnekkiger dan bij andere gewoontes. Zij nemen de vorm aan van automatisch gedrag en laten zich moeilijk meer bijsturen door reflectie of cognitieve controle (Kaliva & Volkow 2005). Ons neurologisch beloningssysteem wordt als het ware misleid.

Bij gokken in het algemeen en hoog verslavende gokspelletjes zoals roulette en fruitautomaten in het bijzonder, komt vanwege de snelle omloop snelheid (speelautomaten 4 sec. per spel en roulette tussen 1 en 5 minuten, bij online roulette om de 30 sec.) een gestage stroom dopamine vrij die in totale hoeveelheid vergelijkbaar is met middelen gebruik zoals heroïne, cocaïne en alcohol.

Dopamine is een neurotransmitter die een belangrijke rol speelt bij de werking van ons beloningssysteem in onze hersenen dat voor snel en effectief gedrag zorgt bij noodsituaties of situaties die voor ons voordelig zijn. Dopamine zorgt voor een geluksgevoel en speelt een rol bij het conditioneren en ontwikkelen van gewoontes. Hiermee worden we gevoelig voor signalen uit de omgeving die belonend gedrag(geld winnen) voorspellen zoals aansprekende reclames, aandacht op (miljoenen) jackpotten, het geluid van het rouletteballetje, de lichtjes van de fruitautomaat. Onze aandacht wordt automatisch naar deze signalen toegetrokken en deze wekken een sterk verlangen op(Robinson & Berridge 1993).

Jezelf onder controle te houden vereist drie vaardigheden:

1. Controle over het intentioneel gedrag;
2. Behalen van lange termijn doelen;
3. Definiëren van onze identiteit;

• Morgen ga ik sporten en daarvoor sta ik een uur eerder op en dit lukt ook is een voorbeeld van de vaardigheid; controle over het intentioneel gedrag. Voor mensen met een verslaving is deze vorm van zelfcontrole moeilijk uit te voeren vanwege de aandacht op signalen met een sterk motiverende werking die de zucht oproepen(dopamine graag!!). Het gedrag is verankerd in vastgeroeste gewoontes die zich slechts moeizaam laten bijsturen, waardoor er van goede voornemens weinig terecht komt.
• Realiseren van lange termijn doelen. Planning en lange termijn denken worden gereguleerd in de prefrontale cortex. De grote hoeveelheden dopamine die vrijkomt bij het langdurig gokken activeert vooral het beloningssysteem ten koste van de processen in de prefrontale cortex. Ze worden als het ware bijziend(sterk in het zichzelf voor de gek houden) gevangen in korte termijn bevrediging(Lewis 2015).
• Zelfcontrole (het Zelf en het begrip van zichzelf als een bepaalde persoon met een bepaalde identiteit) speelt een belangrijke rol in de sturing van gedrag. Hoe we onszelf zien bepaalt wat we aannemelijk vinden, welk gedrag bij ons past en waartoe we gemotiveerd zijn. (Kennet2013, Biernacki1986). Wie zichzelf ziet als een harde werker zal veel en hard werken, of als een professionele voetballer die succesvol is, die zal veel en intensief trainen.

Waarom is zelfcontrole belangrijk bij verslaving en wat gaat er mis?

Waarom zou ik stoppen, ik ga toch steeds weer, val steeds in dezelfde valkuil, ik kan gewoon niet stoppen en misschien heb ik deze keer geluk want nu valt het winnende nummer of combinatie? Dus gebrek in motivatie, fatalisme en een onrealistisch beeld is wat er mis gaat.

Maar ook als je bent gestopt en je wordt nog steeds aangezien als een gokverslaafde is funest voor de zelfcontrole. Geld tekort, je bent zeker weer aan het gokken geweest? Ben ik te vertrouwen met geld of je bent niet te vertrouwen met geld daarom krijg ik/je deze baan niet? Het geloof in: eens verslaafd altijd verslaafd. Dus kortom het stigma(publiek/zelf) houdt je ook gevangen in een bepaalde handelswijze.

Controleverlies speelt zich af op het intentionele vlak, bij het behalen van doelen en op het vlak van identiteit en zelfbeeld. Daar moeten dus de oplossingen gevonden worden.

Uit “hersenwetenschap, grensverlegging en ethiek” door dr. Anke Snoek

Post-doc onderzoeker, Universiteit Maastricht, afdeling Health, Ethics and Society.

Slicks vind zelfcontrole belangrijk en helpt bij hervinden van deze vaardigheid door hulp te bieden bij het stoppen met gokken, het herstelproces te begeleiden en geeft workshops over hoe goksystemen werken voor inzicht en bewustwording.

Door Anke Snoek

–

Behandeling gebaseerd op hersenonderzoek blijft uit.

Er is een beperkte opvatting over hoe mensen hun gedrag controleren.

Wat zegt de hersenwetenschap over verlies van zelfcontrole bij verslaving?

–

Kunnen mensen met een verslaving hun gebruik niet controleren, of willen ze niet?

Het morele model, dat lange tijd dominant was, claimt het laatste: mensen met een verslaving willen gewoon gebruiken. Maar in de afgelopen decennia komt er, onder invloed van inzichten uit de hersenwetenschap, meer steun voor de eerste visie: middelengebruik tast wel degelijk capaciteiten voor zelfcontrole aan. Bij middelengebruik komt dopamine vrij, een neurotransmitter die een belangrijke rol speelt in de werking van ons beloningssysteem. Het beloningssysteem in de hersenen zorgt ervoor dat we snel en effectief gedrag na kunnen streven dat bijdraagt aan ons overleven. Als we bijvoorbeeld calorierijk voedsel eten, seks hebben, of de zon op onze huid voelen, komt dopamine vrij. Dopamine zet een aantal processen in werking. Ten eerste kan het voor een geluksgevoel zorgen. Ten tweede speelt dopamine een rol bij het conditioneren en ontwikkelen van gewoontes.

We worden gevoelig voor signalen uit de omgeving die mogelijkheden tot belonend gedrag voorspellen: voorwerpen zoals  bierflesjes, openers, zilverpapier of situaties zoals voetbalwedstrijden, concerten, vrijdagavond. Onze aandacht wordt automatisch naar deze signalen toegetrokken en deze wekken een sterk verlangen op (Robinson & Berridge 1993). Bij middelengebruik komt, in vergelijking met natuurlijke beloners, een buitensporige hoeveelheid dopamine vrij. Hierdoor voltrekt het proces van gewoontevorming en conditionering zich sneller en hardnekkiger dan bij andere gewoontes. Deze gewoontes nemen de vorm aan van automatisch gedrag en laten zich moeilijk bijsturen door reflectie of cognitieve controle (Kalivas & Volkow 2005). Middelengebruik misleidt als het ware het neurologische beloningssysteem. De hersenwetenschap heeft ons dus belangrijke inzichten opgeleverd over waarom mensen met een verslaving zoveel problemen ervaren bij het uitoefenen van controle over middelengebruik. Sommige wetenschappers hebben er zelfs voor gepleit om verslaving voortaan als een hersenziekte te zien. Maar ondanks de explosieve toename van hersenonderzoek naar verslaving, heeft dit nog niet tot een doorbraak in behandeling geleid. Hoewel het ziektemodel van verslaving inmiddels breed gedragen wordt, is de behandeling nauwelijks veranderd (Lewis 2015). Deels heeft dit te maken met het feit dat het ontwikkelen en testen van nieuwe behandelingen tijdrovend is. Nieuwe behandelingen op basis van neurowetenschappelijke inzichten kunnen in drie categorieën worden ingedeeld: substitutietherapie, vaccinaties en diepe breinstimulatie. Bij substitutietherapie wordt het middel waaraan iemand verslaafd is vervangen door een middel met een soortgelijke werking dat onder medische supervisie wordt toegediend. Het meest bekende voorbeeld is de vervanging van heroïne door methadon. Voor andere middelen is substitutie therapie nog niet zo ver ontwikkeld of controversiëler.

Bij vaccinaties, die vooral voor rokers worden ontwikkeld, worden in de bloedbaan nicotine-antilichamen ingebracht die zich binden aan nicotinemoleculen zodat deze te groot worden om de bloedhersen barrière te passeren. Hoewel uit dierproeven blijkt dat zo inderdaad minder nicotine de hersenen bereikt, is bij mensen het effect bij pogingen om te stoppen met roken toch weinig duurzaam. Bij diepe breinstimulaties worden met behulp van electroden in het breinbepaalde hersengebieden gestimuleerd. Dit is echter een vrij ingrijpende behandeling waarvan de veiligheid en effectiviteit nog niet voldoende gewaarborgd is (Carter et al. 2012). Voorstanders van de neurobiologische wending in ons begrip van verslaving claimen dat het slechts een kwestie van tijd is om bovengenoemde behandelingen met succes te ontwikkelen en te testen. Tegenstanders betogen dat deze behandelingen wellicht ondersteunend kunnen zijn in herstel, maar dat we voor een goedbegrip en een gepaste behandeling van verslaving een breder begrip nodig hebben van zelfcontrole.

Wat kan de hersenwetenschap ons niet vertellen?

Zelfcontrole beslaat verschillende aspecten, die verschillende capaciteiten vereisen. De normatieve filosofie onderscheidt er drie: controle over intentioneel gedrag, het behalen van lange termijn doelen, en het definiëren van onze identiteit. De meest bekende vorm van zelfcontrole is controle over ons intentionele gedrag. We nemen ons voor om morgen een uur eerder op te staan en te sporten en we doen dat ook. De hersenwetenschap laat zien waarom deze vorm van zelfcontrole zo moeilijk is voor mensen met een verslaving. Hun aandacht wordt automatisch getrokken naar signalen die zucht oproepen. Van deze signalen gaat een sterk motiverende werking uit. Hun gedrag is verankerd in vastgeroeste gewoontes die zich moeizaam laten bijsturen, waardoor er van het voorgenomen gedrag weinig terecht komt. Het tweede aspect van zelfcontrole is het realiseren van lange termijn doelen die we onszelf gesteld hebben. Zelfcontrole stelt ons in staat om het leven te leven dat we waardevol vinden. Vele van de dingen die we waardevol vinden in het leven vereisen een meer langdurige toewijding: het afronden van een opleiding zodat we een goede baan kunnen vinden, het grootbrengen van kinderen, het onderhouden van vriendschappen. De capaciteiten die hierbij horen, zoals planning en lange termijn denken, worden gereguleerd door de prefrontale cortex. De hersenwetenschap laat zien waarom ook deze vorm van zelfcontrole hapert bij mensen met een verslaving. De grote hoeveelheid dopamine die vrijkomt bij middelengebruik activeert vooral hun beloningssystemen, ten koste van de processen in de prefrontale cortex. Ze worden als het ware bijziend, gevangen in korte termijn bevrediging (Lewis 2015). Er is echter nog een derde aspect van zelfcontrole dat ernstig verstoord wordt bij verslaving en dat in de hersenwetenschap onopgemerkt blijft omdat bij het begrip zelfcontrole de nadruk ligt op de notie van ‘controle’ en het voorvoegsel ‘zelf’ wordt genegeerd.

Het zelf en iemands begrip van zichzelf als een bepaalde persoon met een bepaalde identiteit speelt echter een belangrijke rol in de sturing van iemands gedrag. Hoe we onszelf zien bepaalt welke opties we aannemelijk vinden in het leven, welk gedrag we bij onszelf vinden passen en waartoe we gemotiveerd zijn (Kennet2013, Biernacki 1986). Wie zichzelf ziet als een harde werker, zal veel en hard werken, wie zichzelf ziet als voetbalspeler, zal veel en intensief trainen.

Waarom is zelf controle belangrijk bij verslaving en wat gaat er mis?

Om het zelf, of problemen met het zelf, goed te kunnen begrijpen is het belangrijk om hier empirisch onderzoek naar te doen. In dit kader heb ik 69 mensen met alcohol- of opiaatverslaving gedurende een periode van 4 jaar gevolgd. Elk jaar had ik diepte-interviews met hen over de doelen van hun leven, en wat in de weg stond bij het behalen van deze doelen. Dit leverde een complexer beeld op dan de neurowetenschappenschetsen, waarbij vooral duidelijk werd hoe middelen afhankelijkheid het zelfbeeld van mensen aantastte, en hun verwachtingen van zichzelf. Dit werd in sterke mate ook bepaald door de invloed van verslaving op hun lichaam en sociale relaties. Toen ik mensen vroeg wat hun plannen voor de toekomst waren, antwoorden velen: ik heb geen plannen voor de toekomst, want ik weet niet eens of ik morgen wakker word. Ze hadden zoveel mensen in hun omgeving zien overlijden door hun verslaving of de gevolgen daarvan, ook als ze al lange tijd clean waren, dat ze weinig vertrouwen hadden in hun toekomst. Hierdoor was het soms ook moeilijk om de motivatie op te brengen om te stoppen met hun middelengebruik, en te geloven dat een ander leven mogelijk was. Een ander probleem was dat zelfs als ze succesvol stopten met middelen gebruik, anderen hun vaak nog zagen als onbetrouwbaar en beschadigd. Het lukte ze niet om hun identiteit van ‘verslaafd’ van zich af te schudden, omdat de mensen in hun omgeving hun nieuwe identiteit niet accepteerden. Soms was dit ook het gevolg van de fysieke sporen die hun verslaving op hun lichaam had achtergelaten. Ze zagen eruit als verslaafden en konden daarom geen baan vinden of schaamden zich om een opleiding te gaan doen. Ze voelden zich veelal gevangen in stigma. Het controleverlies over hun intentionele gedrag werkte soms ook door op hun zelfbeeld. Vooral na herhaaldelijk terugvallen begonnen sommigen aan zichzelf te twijfelen: Waarom lukt het me niet om voormijn waarden te kiezen in plaats van toe te geven aan mijn verslaving? Misschien denk ik alleen maar dat ik die dingen (werk, kinderen) belangrijk vind, maar is de echte ‘ik’ de drinker. Deze demoralisatie zorgde ervoor dat mensen het opgaven om hun doelen na te streven. Ze dachten dat het leven dat ze waardevol vonden niet voor hen was weggelegd. Hun fatalistische zelfbeeld was een belangrijke oorzaak voor het niet uitoefenen van controle over hun intentionele gedrag.

Hoe kan zelfcontrole versterkt worden?

Controleverlies bij verslaving wordt niet door één factor bepaald (een hersenziekte), maar door een set van factoren die elkaar kunnen versterken maar ook compenseren. Controleverlies speelt zich af op het intentionele vlak, bij het behalen van doelen, maar ook op het vlak van identiteit en zelfbeeld. Herstel van verslaving kan bottom-up gebeuren: door eerst controle te krijgen over intentioneel gedrag wordt het vervolgens makkelijker om waardevolle doelen te behalen en te versterken deze doelen uiteindelijke iemands identiteit. Of top-down: doordat mensen hun identiteit herzien kunnen hun lange termijn doelen hun motiverende krachten terugkrijgen en wordt het uiteindelijk makkelijker om het intentioneel gedrag hierop af te stemmen.

Bijvoorbeeld: sommige mensen stoppen succesvol met middelengebruik als ze een kind verwachten, de identiteit van ouder werkt dan motiverend. In veel gevallen zal herstel van verslaving op alle drie gebieden gelijktijdig plaats moeten vinden: bijvoorbeeld) farmacologische ondersteuning om de zucht te verminderen en de controle over intentioneel gedrag terug te krijgen, 2) praktische ondersteuning bij het behalen van doelen, 3) het helpen ontwikkelen van een positieve identiteit door psychotherapie en het reduceren van stigma. Zoals ook het empirisch onderzoek laat zien, hebben we een normatief mensbeeld nodig om de hersenwetenschap te incorporeren in de behandeling praktijk van verslaving.

Dr. Anke Snoek, postdoc onderzoeker, Universiteit Maastricht, afdeling Health, Ethics, and Society. Werkzaam aan een ZonMw-project over alcoholafhankelijke ouders.

Literatuur

Biernacki P. (1986)

Pathways from heroin addiction. Recovery without treatment. Philadelphia: TempleUniversity Press.Carter, A., Capps, B. & Hall, W.D. (2012) Emerging neurobiological treatmetns of addiction: ethicaland public policy considerations. In A. Carter, W.D. Hall, & J. Illes (Eds.)

Addiction Neuroethics: The ethics of addiction neuroscience research and treatment

London: Academic Press, pp. 96–109.Kalivas, P.W. & Volkow, N.D. (2005) The neural basisof addiction: a pathology of motivation and choice.

The American journal of psychiatry, 162(8), pp. 1403–13.Kennett, J. (2013) Just say no? Addiction and the elements of self-control. In N. Levy (Ed.)

Addictionand Self-Control: Perspectives from Philosophy, Psychology, and Neuroscience. Oxford: Oxford University Press, pp. 144–64.Lewis, M.D. (2015)

The biology of desire. Why addiction is not a disease, New York: Public Affairs. Robinson, T.E. & Berridge, K.C. (1993) The neural basis of drug craving: an incentive-sensitization theory of addiction.

Brain Research Reviews, 18(3), pp. 247–9

Detoxen

Het ontwennen van een verslaving heet in medische termen detoxificatie of ontgifting.

Detoxen bij gokverslaving is gericht op het sterk vermindert aanmaken van dopamine en adrenaline en noemen we een proces van ontgiften. Tijdens de detox wordt er een programma doorlopen, gericht op ondersteuning, begeleiding en medische zorg als onderdeel van de behandeling.

Na het jarenlang intensief met gokken bezig geweest te zijn de hersenen ingesteld op de aanmaak van dopamine en adrenaline. Hiermee stoppen betekent een behoorlijk verandering voor lichaam en geest vergelijkbaar met alcohol en drugs verslaving. Er kunnen dan in meer of mindere mate onthoudings- of ontwenningsverschijnselen ontstaan die per persoon verschillen o.a.:

1. Dag 1 en 2: trillingen, misselijkheid, braakneigingen, overmatig zweten, verhoogde bloeddruk en een snellere hartslag
2. Dag 3 tot en met 5: een vermoeid gevoel, ernstige bevingen, nachtmerries, hoofdpijnen, een algeheel gevoel van zwakte
3. Na de 5e dag: je huid kan veranderen, je gewicht kan gaan veranderen, je kunt erge dorst en/of een droge keel krijgen, er kan slapeloosheid optreden.
4. Binnen twee weken zullen deze verschijnselen verdwenen zijn.

Ambulant

Behandeling zonder opname in een kliniek.

Zo’n behandeling start met een intakegesprek. Vervolgens vinden verschillende gesprekken plaats met de psychiater en de verslavingsarts. Er wordt op maat een ontwenningskuur uitgewerkt dat maximaal 2 weken duurt. Daarna volgt een intensief begeleidingstraject van ongeveer 3 weken. Er is dagelijks contact om complicaties te voorkomen en toezicht te kunnen houden op de eventuele inname van medicatie. Het is normaal dat er naasten zijn geïnformeerd over en betrokken bij het behandeltraject.

Klinisch

Behandeling met opname in een kliniek. Na het ontgiften volgt een behandeling, meestal cognitieve gedragstherapie of via het 12 stappenplan model.

Welk type detox het beste past, hangt af van:

• de ernst van de verslaving
• bijkomende psychische klachten
• lichamelijke gezondheid
• omgevingsfactoren zoals ondersteuning door naasten bij het stoppen.

Soms blijft men veel last houden van trek of terugval tijdens de behandeling. De verslavingsarts gaat dan met de cliënt na of een aanvullende behandeling nodig is.

Gamen & Gokken

• Lootboxen en de gokwetten in Engeland en Nederland vergeleken.

GOKKEN, KANSSPELEN & GOKVERSLAVING

8,5 miljoen recreatieve kansspelspelers

Pathologisch gokken (PG) is een vrij algemene aandoening met een geschatte puntprevalentie (Onder prevalentie wordt het aantal personen verstaan dat een bepaalde ziekte op een bepaald moment of gedurende een bepaalde periode heeft. Als het gaat om de prevalentie op een bepaald moment, wordt ook wel van punt-prevalentie gesproken) van ongeveer 1% (Welte c.s.. 2001) dan zouden ongeveer 80.000 kansspelspelers in Nederland gokverslaafd zijn.

PG leidt vaak tot ernstige psychosociale problemen (Petry & Kiluk 2002; Potenza c.s.. 2002).

Gokverslaving werd in 2013 als eerste gedragsmatige verslaving opgenomen in de DSM-5, onder de nieuwe categorie ‘middel gerelateerde en verslavingsstoornissen’ (DSM-5; American Psychiatric Association, 2014). Dit gebeurde op basis van onderzoek dat vooral in de voorafgaande tien tot vijftien jaar gedaan was. Vanwege overeenkomsten met stoornissen in middelengebruik wat betreft symptomen, etiologie, neurobiologie en behandeling, werd gokverslaving daarom ondergebracht bij middelen gerelateerde en verslavingsstoornissen. Het opnemen van een eerste niet-middelen gebonden verslavingsstoornis in deze categorie is een belangrijke verschuiving in het denken en behandelen van gedragsmatige verslavingen.

Problematisch gokken wordt gekenmerkt door verlies van controle over gokgedrag en het in grote mate beheerst worden door gokken, doordat er veel tijd en geld aan wordt besteed. Ook is kenmerkend dat gokgedrag een sterk negatieve invloed kan hebben op iemands werkleven (iemand gaat bijvoorbeeld gokken in plaats van naar zijn werk) of relaties (de gokker leent bij collega’s, familie of vrienden geld, dat hij niet kan terugbetalen). De gokproblematiek kan door de schulden en de negatieve financiële gevolgen – ook lang na behandeling – grote invloed hebben op iemands leven. De meerderheid van de mensen die zich met problematisch gokken aanmelden bij de hulpverlening gokt op fruitautomaten (90%, zowel binnen als buiten casino’s) of speelt casinospelen (30%).

Net als bij ander gedrag dat in principe tot een verslaving kan leiden, zoals alcoholgebruik, ontwikkelt maar een klein deel van de mensen die gokken daadwerkelijk gokproblematiek.

Wat betreft de klinische kenmerken van cliënten met een gokverslaving zijn mannen oververtegenwoordigd (86%). Ook werklozen en allochtonen hebben een grotere kans gokverslaafd te zijn (Bieleman et al., 2011; Goudriaan & DeFuentes-Merillas, 2012). Uit internationaal onderzoek blijkt verder dat vooral adolescenten en jongvolwassenen vaker gokproblemen hebben dan op basis van de demografische samenstelling te verwachten is.

Onderzoek naar problematisch gokken: inzichten en ontwikkelingen

Hieronder worden de belangrijkste biologische, psychologische en sociale factoren beschreven die van invloed zijn bij het ontstaan van een gokverslaving. Het is daarbij belangrijk om in het achterhoofd te houden dat deze factoren niet los van elkaar functioneren, maar ook onderling verbonden zijn en interacties met elkaar kunnen aangaan.

Biologische factoren

Biologische factoren zijn belangrijk als verklaring voor problematisch gokken. Zo blijkt uit tweelingenonderzoek dat 62% van de variantie voor de diagnose pathologisch gokken wordt verklaard door gedeelde genetische factoren, wat een vergelijkbaar percentage is als bij middelenafhankelijkheid gevonden wordt. Bepaalde boodschapperstoffen in het brein, waarvan de hoeveelheid genetisch bepaald wordt, komen meer voor bij problematische gokkers dan bij gezonde controlepersonen. Verder zijn er in beeldvormende hersenstudies (functionele MRI-studies) aanwijzingen gevonden voor afwijkingen in het verwerken van signalen die gerelateerd zijn aan gokken, de zogenaamde ‘gok-cues’ (dit wil zeggen dat er een grotere reactie in beloningsgebieden wordt gevonden bij het zien van gokfoto’s of -films) en een verminderd vermogen het eigen gedrag te remmen. Dit laatste verschijnsel geldt zowel in het algemeen, maar ook specifiek voor gokgedrag. Een verminderd vermogen om eigen gedrag te remmen is een voorspeller voor het later ontstaan van gokproblematiek, terwijl grotere cue-reactiviteit, zoals gemeten door hogere reactiviteit van beloningsgebieden in het brein bij het kijken naar gokfoto’s, te maken lijkt te hebben met de ernst van de gokproblematiek, en eerder het gevolg lijkt van gokproblematiek (voor een overzicht van recent onderzoek, zie: Goudriaan, Yücel, & van Holst, 2014).

Samengevat kan gesteld worden dat genetische, neurocognitieve en neurobiologische factoren een kwetsbaarheid vormen voor het ontstaan van gokproblematiek. Deze kwetsbaarheid, in combinatie met omgevingsfactoren, zoals de beschikbaarheid van verschillende mogelijkheden tot gokken, kan het ontstaan en voortduren van pathologisch gokken bevorderen (Goudriaan & DeFuentes-Merillas, 2012).

Psychologische factoren

Verschillende psychologische factoren zijn gerelateerd aan het ontstaan van gokproblematiek.

Uit epidemiologische onderzoeken blijkt dat pathologische gokkers aanzienlijk vaker psychische stoornissen en/of middelenproblematiek hebben in vergelijking met mensen zonder gokproblemen. Mensen met psychiatrische stoornissen hebben ongeveer zeventien keer meer kans om pathologisch gokken te ontwikkelen dan mensen zonder dergelijke stoornissen. Onder pathologische gokkers is de kans op het ontstaan van een stemmingsstoornis vier keer groter, de kans op ontstaan van een angststoornis drie keer groter, en de kans op ontstaan van een stoornis in middelengebruik vijf keer groter dan onder niet-pathologische gokkers (Shaffer & Martin, 2011).

Een aantal belangrijke psychologische mechanismen die een rol spelen bij de verslavende potentie van gokken zijn (1) de onregelmatige intermitterende bekrachtiging van winsten bij gokspelen, zoals fruitautomaten, maar ook bijvoorbeeld roulette, (2) de rol van verwachtingen (near misses) en (3) cognitieve illusies, zoals een bovenmatige aandacht voor winsten. Ook een aantal spelmechanismen zijn geassocieerd met een hogere verslavingspotentie: een kortere uitbetalingsinterval, zoals bij spelen op fruitautomaten en deelname aan casinospelen, blijkt sterk met gokproblematiek samen te hangen, terwijl gokactiviteiten waarbij een langere tijd ligt tussen inzet en uitkomst, zoals bij deelname aan loterijen, nauwelijks samenhangen met gokproblematiek. Andere factoren die zorgen voor een hogere verslavingspotentie bij gokken zijn inzet (hoe hoger, hoe verslavender) en de suggestie dat men zelf invloed heeft op de uitkomst van het kansspel (illusion of control), waardoor de suggestie gewekt wordt dat het gaat om behendigheid, in plaats van kans (Goudriaan & DeFuentes-Merillas, 2012).

Sociale factoren

Sociale factoren beïnvloeden zowel de deelname aan kansspelen als de kans op problematisch gokken. Mensen die dicht bij een casino wonen en mensen die in een achterstandswijk wonen hebben vaker gokproblemen (Goudriaan & DeFuentes-Merillas, 2012). Een grotere toegankelijkheid van gokgelegenheden hangt ook samen met een hogere kans op het ontwikkelen van gokproblematiek.  De mogelijke gevolgen van legalisatie zoals bijvoorbeeld het stijgen van het aantal mensen met gokproblematiek is te verwachten als in 2020 de online kansspelaanbieders hun intrede in Nederland kunnen doen. Hierbij wordt de redenering gevolgd dat het beter is een gereguleerd aanbod van kansspelen te hebben – waarbij er controle is op de aanbieders en bijvoorbeeld de winstkansen – tegenover de huidige situatie, waarin veel mensen deelnemen aan illegaal gokaanbod.

Behandeling van problematisch gokken

In een recenter literatuuroverzicht werd door Stea en Hodgins (2011) onderzocht welke wetenschappelijke basis er was voor zeven verschillende behandelmethoden voor gokproblematiek. De effectiviteit van deze behandelmethoden werd geclassificeerd volgens de criteria van de American Psychological Association (APA), waarbij voor behandelingen in categorie I de sterkste evidentie is, en de evidentie terugloopt bij behandelingen in categorie II en III.

Cognitieve gedragstherapie, en korte, motiverende en zelfgerichte behandelingen, werden beoordeeld als behandelingen in categorie I en II, maar ook farmacotherapie werd gerangschikt als behandeling in categorie I. Psychodynamische benaderingen en Anonieme-Gokkers-benaderingen werden als behandeling in categorie III gekwalificeerd. In een Cochrane Review naar de effectiviteit van psychologische interventies bij pathologisch gokken (Cowlishaw et al., 2012) wordt ook geconcludeerd dat van de psychologische interventies voor deze aandoening er de meest evidentie bestaat voor CGT, en dat individuele behandeling even effectief is als groepsbehandeling. Een Australische richtlijn voor de behandeling van gokproblematiek benadrukt ook de evidentie voor CGT, en in sommige gevallen voor naltrexon (Problem Gambling Research and Treatment Centre, 2011).

Beschrijving CGT-behandeling

De behandeling van gokproblematiek lijkt in veel opzichten op de behandeling van middelenproblematiek. Voor een uitgebreide beschrijving van de cognitief gedragstherapeutische behandeling bij problematisch gokken verwijzen we naar bijvoorbeeld Schippers, Smeerdijk, en Merkx (2013). De behandelmethoden voor gokproblematiek worden daarom in dit bestek niet in detail besproken. Evidence-based cognitieve gedragsbehandeling van gokproblematiek zou in ieder geval de volgende onderdelen moeten bevatten:

1. Inzetten op de hulpvraag van de cliënt en zijn motivatie om zijn doel te bereiken.
2. Psycho-educatie over de aard en de kenmerken van pathologisch gokken.
3. Functieanalyse om zowel de uitlokkende als de in stand houdende factoren van het gokken in kaart brengen. Deze factoren bepalen voor een groot deel de behandelinterventies en de volgorde ervan (zoals zelfcontrolemechanismen leren, vaardigheden trainen, enzovoort).
4. De toepassing van gedragsexterne maatregelen (stimuluscontrole) om met gokken te stoppen of het onder controle te krijgen op de korte termijn. Deze maatregelen behelzen bijvoorbeeld het verminderen van de beschikbaarheid van geld, het zichzelf op een lijst laten zetten van personen met een toegangsverbod voor casino’s of een gokhal, het inzetten van een filter bij online gokken en het overdragen van de financiën aan een belangrijke ander. Ook behoort hiertoe het vergroten van de belonende waarde van plezierige activiteiten (natuurlijke bekrachtigers) als alternatief voor de belonende waarde van gokken.
5. Het uitdagen van ‘gokillusies’ of irrationele gedachten (veranderen van gedachten).
6. Terugvalpreventie, gericht op het trainen van de patiënt om risicovolle situaties voor terugval, zoals sociale druk, negatieve emoties (bijvoorbeeld angst, depressie en woede) en interpersoonlijke conflicten, te identificeren, en het verstrekken van geschikte strategieën voor het omgaan met problematische situaties.

ANNEKE GOUDRIAAN, LAURA DEFUENTES-MERILLAS, ILSE NIJS, TONY VAN ROOIJ

Wetenschappelijk stuk over gokstoornis van de Hoge Gezondheidsraad (België) [ lees meer ]

AMC

Gokverslaving wezenlijk anders dan drugsverslaving

Gok- en drugsverslaving worden vaak in een adem genoemd. Maar dat is onjuist, zo blijkt uit onderzoek van het AMC. Mensen die verslaafd zijn aan gokken hebben een verhoogd dopamine gehalte in het brein. Bij drugsverslaving wordt juist vaak verlaagde of normale dopamine gehalte gevonden in het brein.

Het AMC en het Donders Instituut in Nijmegen hebben bij mensen met en zonder gokverslaving in een PET-scan van de hersenen vastgesteld dat de dopamineproductie in het beloningsysteem in het brein (het striatum) hoger is bij gokverslaafden. De resultaten zijn 21 juli gepubliceerd in het tijdschrift Biological Psychiatry.

Dopamine

Uit dit onderzoek blijkt dat gokverslaving echt iets anders is dan verslaving aan drugs, zegt onderzoeker dr. Ruth van Holst van het AMC. Drugs zorgen direct of indirect voor verhoging in dopamine-afgifte in het brein wat een roes veroorzaakt. Bij mensen die langdurig excessief drugs gebruiken, zien we dat hun dopaminesysteem vaak minder reactief is geworden. “Gokverslaving lijkt op vele manieren op drugverslaving. Gokken kan een roes opleveren en gaat gepaard met verhoogde dopamine-afgifte in het brein. Door de overeenkomsten met drugsverslaving werd gedacht dat bij gokverslaving ook sprake is van een afgenomen functie van het dopaminesysteem in het brein. Dat is dus niet zo.”

Afwijkende gedachten

Studies met Parkinsonpatiënten, die medicatie krijgen die dopamine in het brein verhoogt, lieten zien dat deze patiënten vaker gokverslaving ontwikkelden. Gokverslaving zou dus ook juist kunnen samengaan met verhoogde dopamine in het brein, zoals nu ook blijkt uit dit onderzoek van Van Holst in samenwerking met prof. Roshan Cools en dr. Guillaume Sescousse.

Het onderzoek laat duidelijk zien dat mensen met een gokverslaving een hogere dopamineproductie hebben in het striatum dan mensen zonder verslaving, zegt Van Holst, gespecialiseerd in het onderzoek naar hersenprocessen bij gedragsverslaving. “Wij zien ook dat hoe hoger de dopamineproductie in het striatum van mensen met een gokverslaving is, hoe meer afwijkende gedachten over gokken zij hebben. Het hebben van afwijkende gedachten over gokken, zoals denken dat je kunt voorspellen wanneer een gokkast gaat uitbetalen, is een bekend symptoom van gokverslaving en krijgt in de behandeling ervan veel aandacht. “

Vervolgonderzoek

“De bevinding dat gokverslaving gekenmerkt wordt door verhoogde dopamineproductie is theoretisch belangrijk omdat het aangeeft dat gokverslaving anders is dan drugsverslaving”, zegt dr. Ruth van Holst. Ze stelt dat het aantal onderzochte personen in deze eerste studie klein is en dat er vervolgonderzoek nodig is om een beter beeld te krijgen van hoe dopamine een rol speelt in het ontstaan, voorkomen en behandelen van gokverslaving.

Deze studie werd mede mogelijk gemaakt met beurzen van het NWO en James McDonnell scholar award.

Foto: AdeRussell via Foter.com / CC BY-NC-ND

Wetenschappelijk:

Gokverslaving wezenlijk anders dan drugsverslaving

Gok- en drugsverslaving worden vaak in een adem genoemd. Maar dat is onjuist, zo blijkt uit onderzoek van het AMC. Mensen die verslaafd zijn aan gokken hebben een verhoogd dopamine gehalte in het brein. Bij drugsverslaving wordt juist vaak verlaagde of normale dopamine gehalte gevonden in het brein.

Het AMC en het Donders Instituut in Nijmegen hebben bij mensen met en zonder gokverslaving in een PET-scan van de hersenen vastgesteld dat de dopamineproductie in het beloningsysteem in het brein (het striatum) hoger is bij gokverslaafden. De resultaten zijn gepubliceerd in het tijdschrift Biological Psychiatry.

Verhoogde Striatal Dopamine-synthesecapaciteit bij kansspelverslaving

Achtergrond

De hypothese dat dopamine een belangrijke rol speelt in de pathofysiologie van pathologisch gokken is alomtegenwoordig. Er is echter weinig tot geen direct bewijs voor een categorisch verschil tussen pathologische gokkers en gezonde controlepersonen in termen van dopamine-transmissie in een drugsvrije staat. Hier bieden we bewijs voor deze hypothese door de dopamine synthese capaciteit in de dorsale en ventrale delen van het striatum te vergelijken in 13 pathologische gokkers en 15 gezonde controlepersonen.

methoden

Dit werd bereikt met behulp van [18F] fluoro-levo-dihydroxyphenylalanine dynamische positronemissietomografiescans en striatale interessegebieden die met de hand werden getrokken op basis van visuele inspectie van individuele structurele magnetische resonantiebeeldvormingsscans.

resultaten

Onze resultaten tonen aan dat dopamine synthese capaciteit verhoogd was bij pathologische gokkers in vergelijking met gezonde controlepersonen. De dopamine-synthese was 16% hoger in het caudaatlichaam, 17% hoger in het dorsale putamen en 17% hoger in het ventrale striatum bij pathologische gokkers in vergelijking met controlepersonen. Bovendien was de dopaminesynthese-capaciteit in het dorsale putamen en het caudate hoofd positief gecorreleerd met gokverstoringen bij pathologische gokkers.

conclusies

Samengenomen leveren deze resultaten empirisch bewijs voor verhoogde striatale dopamine-synthese bij pathologisch gokken.

—-

Door Ruth J. van Holst

Kansspelautoriteit (KSA)

• Aanpak online kansspelen
• Arcadehallen
• Beschikking Casinospelen
• Gamen en Gokken (lootboxen)
• Jaarverslag 2018
• Kansspelheffing
• Kansspelen op afstand (uitwerking regeerakkoord)
• Leidraad zorgplicht 2019 consultatieversie
• Leidraad Zorgplicht KSA Kansspelaanbieders
• Nieuwbrieven
• Speelautomaten wegwijzer gemeenten
• Toezichtagenda 2019
• Vergunning verlening kansspelaanbieders (voorwaarden)
• Visie 2018

• Kansspelbelasting betalen & Belastingdienst

LOOTBOXEN

Loot boxen is de verzamelterm voor één of meerdere spelelementen die in een videospel verwerkt zijn, waarbij de speler al dan niet tegen betaling op een schijnbaar willekeurige manier spelitems verwerft. Deze items kunnen heel divers van aard zijn, variërend van personages of voorwerpen, tot emoties of speciale karakteristieken. De Engelstalige verzamelterm is gebaseerd op de (schat)kisten die deze items bevatten.

Loot boxen nemen een centrale plaats in bij het spelverloop, waardoor het een essentieel element van het spel wordt om de winstkansen te vergroten of om sneller vooruitgang te boeken in het spel. Soms heeft de speler de mogelijkheid om loot boxen vrij te spelen zonder te betalen, maar ook hier wordt de speler geconfronteerd met animaties die sterk vergelijkbaar zijn met animaties gebruikt bij de exploitatie van slotmachines. Men bouwt ook een (emotionele) winstverwachting op bij de speler. De onzekerheid m.b.t. de inhoud van de loot box gekoppeld aan het opbouwen van de gehoopte winst van de speler m.b.t. het openen van een loot box stimuleert de speler om een nieuwe loot box te kopen.

Zowel in het spelverloop als qua inhoud en publiciteit van loot boxen wordt feiten en ervaringen uit de reële wereld gebruikt om de spelers te verleiden. Dit kan op het eerste zicht onschuldig lijken (herkenbaarheid van bepaalde wereldvedetten, favoriete club of land), maar het wordt al vlug minder onschuldig (bv. het systematisch gebruik van de figuur van Ronaldo om de (duurste) loot boxen aan te prijzen)

IN SPEL BETALINGSSYSTEEM

De introductie van een eigen muntensysteem, al dan niet betalend:

Het gebruik van punten (coins) en vooral de grootte ervan is gericht op het creëren van een eigen realiteit met een link naar de echte wereld.

Deze spelen leren een speler te denken in b.v.  FUT-munten en FIFA-muntstukken. Als bepaalde doelstellingen in het spel worden bereikt, krijgt een speler soms FUT-munten, maar ook bijvoorbeeld loot boxen. Ook in Overwatch en Star Wars Battlefront II wordt de waarde van reëel geld volledig losgekoppeld van de waarde van de in-game-currency waardoor spelers het contact met de echte waarde verliezen. Door de waarde van de ingame-currency hoog te houden ten aanzien van de reële waarde in echt geld, wordt voor spelers een psychologisch voordeel gecreëerd.

De betaalmethodes om geld op de spelersrekening te storten zijn laagdrempelig. De gemakkelijkste anonieme betaalmethode gaat via codes. Via gratis acties leren spelers deze betaalmethode onmiddellijk kennen.

ONDUIDELIJKHEID KANSEN EN MANIPULATIE MOGELIJKHEDEN

Er is een ondoorgrondelijkheid aanwezig op het vlak van de gebruikte toevalsgenerator (RNG) van loot boxen. Het is niet mogelijk zicht te krijgen wie of wat precies in de loot box zit. In FIFA 18 en C-S: GO kan een kind tot in het oneindige inzetten op loot boxen om iets te winnen. Bovendien worden geen winstkansen meegedeeld. Zowel bij de aankoop van loot boxen als in de gehele exploitatie van het spel kan dit alles leiden tot pure manipulatie van individuen of groepen spelers. De grens tussen aanmoediging en manipulatie is soms moeilijk te onderscheiden in een online omgeving waarbij de ene partij (spelfabrikant/spelplatform) quasi alles registreert en de consument die vanuit dit opzicht eerder passief het spel speelt (ondergaat).

Anders is het gesteld met de munten die wel rechtstreeks met geld kunnen worden aangekocht (in-game-currency). De in-game-currency is een extra ‘laag’ bovenop het spel waarbij met echt geld aankopen kunnen worden gedaan in het spel. Deze munten maken niet noodzakelijk een verplicht onderdeel uit van de inhoud van het spel zelf maar laten toe via betaling allerlei voordelen te verzamelen.

Spelfabrikanten en –platforms zetten veel technieken in om de spelers te verleiden en aan te sporen online te spelen en loot boxen aan te kopen op een onbeperkte manier. Deze technieken variëren van sociale gedragsmonitoring, de illusie van het behendigheidsspel, de vermenging fictie en realiteit, tot een gebrekkig databeschermingsbeleid met mogelijk een grootschalige manipulatie van de speler via gedrag gebonden toevalsgeneratoren (RNG). De zelfregulering van de spelindustrie beschermt de speler niet of onvoldoende.

RELATIE LEEFTIJD EN BETALINGSSYSTEEM

De mogelijkheid om geld in te zetten in videospelen is haarfijn uitgewerkt, maar niet de  integratie van het ontwikkelde PEGI-systeem. (dit zijn leeftijdsclassificatielogo’s van 3, 7, 12, 16 en 18 jaar. Bedoeld als betrouwbare indicatie voor de geschiktheid van het spel). De leeftijds- en spelkwalificatie wordt niet doorgetrokken in het betalingssysteem door de spelfabrikanten- en platformen. Eens een speler een account heeft aangemaakt kan hij op heel diverse manieren betalingen doen zonder dat de leeftijd wordt gecontroleerd. Een 13-jarige kan betalingen doen in een spel dat de leeftijdskwalificatie 16 heeft verkregen. Het gebrek aan regulering en controle op deze videospellen is bijzonder problematisch t.a.v. minderjarigen en gokverslaafden die onbeschermd kunnen deelnemen aan kansspelen. PEGI controleert immers niet op loot boxen en organiseert geen effectieve controle op leeftijdsgrenzen.

Minderjarigen mogen niet gokken, staat in de wet. Maar waarom is dat eigenlijk en waarom is het belangrijk dat dit verbod wordt gehandhaafd? Anneke Goudriaan, bijzonder hoogleraar verslaving verbonden aan het Amsterdam UMC, licht dit toe in een interview met de Kansspelautoriteit.

Minnesota model, 12 stappenplan

Van oorsprong is deze behandeling ontstaan vanuit de 12 stappen van de AA (Anonieme Alcoholisten) gebaseerd op spirituele waarden als hoop, eerlijkheid, respect en verbondenheid. Deze therapie wordt meestal in groepsbehandeling gegeven waarbij de deelnemers verschillende verslavingsachtergrond hebben.

Bij het programma wordt herstel nagestreefd van degenen die lijden onder de gevolgen van verslaving zoals gokverslaving(gokstoornis/gedragsprobleem). Het programma biedt een spirituele oplossing voor de problematiek van de deelnemers, aangezien herstel met hulp van een hogere macht of een kracht groter dan die van zichzelf wordt gezocht, en onderscheidt zich daarin van zelfhulp in de eigenlijke zin. Ook wanneer ‘zelfhulp’ als aanduiding voor een twaalfstappenprogramma wordt geaccepteerd, blijft het een karakterisering vanuit het perspectief van de professionele hulpverlening, waarin de betrokkenen zich niet altijd zullen herkennen.

Het programma behelst:

• toegeven van het probleem;
• bereidheid hulp te aanvaarden;
• eerlijke zelfevaluatie;
• vertrouwelijke opening van zaken;
• bereidheid zelf te veranderen;
• herstel van berokkende schade;
• werken met anderen die willen herstellen.

Twaalfstappenprogramma’s zijn voor atheïsten en agnostici net zo goed toegankelijk als voor religieuze personen. De gemeenschappen (AGOG en AG) zijn niet religieus en moedigen de deelnemers aan een eigen concept van een hogere macht en een spiritueel ontwaken te ontwikkelen, atheïstisch, agnostisch of religieus. De kern van het programma is het streven naar een “spiritueel ontwaken” met nadruk op het praktische nut voor het dagelijks leven, en niet in de filosofische of metafysische betekenis van het woord. Het programma zou zodoende over culturele en religieuze grenzen heen toegepast moeten kunnen worden, mits de deelnemer open staat voor een dergelijke spirituele insteek.

Ook hier zit het slagingspercentage, abstinentie voor langere tijd, beneden de 20%. Waarbij aangemerkt moet worden dat de zelfhulpgroepen/lotgenotengroepen (zoals de AGOG en AG), die na de behandeling bezocht moeten worden, ervoor kunnen zorgen dat je wel abstinent blijft.

Het 12 stappen model in het kort:

Stap 1    –  Erken je verslaving en de gevolgen
Stap 2    –  Geef toe dat je hulp nodig hebt
Stap 3    –  Aanvaard de hulp
Stap 4    –  Maak de balans op van je leven
Stap 5    –  Ga aan de slag. Allereerst door je uit te spreken naar een vertrouwenspersoon
Stap 6    –  Onderzoek je zwakheden en tekortkomingen
Stap 7    –  Uit je bereidheid om te werken aan je gedrag
Stap 8    –  Ga na wie je schade hebt berokkend
Stap 9    –  Maak het goed met deze mensen
Stap 10  –  Hou door zelfonderzoek voortdurend een vinger aan de pols
Stap 11  –  Creëer stilte in je leven door gebed of meditatie
Stap 12  –  Geef je ervaringen door aan lotgenoten

KRITIEK:

• Het beroep op een “hogere macht” maakt het programma minder dan wel ongeschikt voor personen die een dergelijke hogere macht niet erkennen of weinig hebben met spiritualiteit;

• Het benadrukken van het idee dat deelnemers machteloos staan tegenover gokverslaving en een hogere macht (of steun vanuit de groep) nodig hebben om hun verslaving de baas te worden is bedenkelijk. Enerzijds suggereert het twaalfstappenprogramma dat deelnemers zonder hulp van buiten niet zullen slagen. Het programma vraagt deelnemers expliciet in te stemmen met het uitgangspunt dat zij geen controle hebben over hun verslaving, wat een negatief effect op hun gevoel van eigenwaarde en zelfvertrouwen zal hebben. Anderzijds zal zo’n door het volgen van het programma opgewekt gebrek aan eigenwaarde/zelfvertrouwen juist negatieve effecten op het functioneren van mensen kunnen hebben; het gevoel geen controle te hebben over hun ziekte/verslaving zal het risico op terugval immers eerder vergroten dan verkleinen;
• Het twaalfstappenprogramma veronderstelt dat verslaving primair een sociaalpsychologisch probleem is dat opgelost kan worden door deelnemers steun te bieden. Verslaving kan echter ook worden gezien als een medisch probleem dan wel ziekte, bijvoorbeeld als een neveneffect van ernstige depressie of dopaminerge medicijnen. Medicatie of aanpassing hiervan kan dan effectiever zijn.

Onderzoeken die betrekking hebben op kansspelspelen, gokken, gokverslaving, etc.

• Jeugd en riskant gedrag 2015 Trimbos
• Kerncijfers verslavingszorg 2015 Ladis
• Marktscan online kansspelen 2015
• Modernisering kansspelbeleid 2016 door Intraval
• Modernisering kansspelbeleid – Nulmeting 2016

Minderjarigen mogen niet gokken, staat in de wet. Maar waarom is dat eigenlijk en waarom is het belangrijk dat dit verbod wordt gehandhaafd? Anneke Goudriaan, bijzonder hoogleraar verslaving verbonden aan het Amsterdam UMC, licht dit toe in een interview met de Kansspelautoriteit.

Cijfers online gokken uit Spanje.

In Spanje was de online gokken omzet markt in 2018 17,3 miljard euro. In 2015 was dat nog 8,5 miljard. Bijna 1,5 miljoen online gokkers met ongeveer 3 miljoen accounts bij verschillende goksites op een inwonersaantal van 47 miljoen. De reclame uitgaven van de platformen zijn in deze tijd verdubbeld naar 328 miljoen per jaar.

Opvallend is dat naast het online gokken er ook een toename is in het aantal fysieke gok gelegenheden in veelal arme buurten in Spaanse steden.

• Marktscan online kansspelen 2015

Pathologisch gokken en Parkinson

Pathologisch gokken is de meest onderzochte impulscontrolestoornis bij de ziekte van Parkinson en komt bij 2-9% van de patiënten voor, in tegenstelling tot 1,6% bij de algemene populatie (Evans e.a. 2009). De impulscontrolestoornissen vormen een belangrijke groep van neuropsychiatrische stoornissen die bij 5-10% van de patiënten met de ziekte van Parkinson op enig moment in het ziektebeloop voorkomen, meestal in relatie tot het gebruik van dopaminerge medicatie, en kunnen een grote sociale, relationele en/of financiële impact hebben. Vroegtijdige herkenning van impulscontrolestoornissen is van groot belang en een goede samenwerking tussen de neuroloog en de psychiater is essentieel bij de diagnostiek en behandeling.

[ Download wetenschappelijk artikel (PDF) ]

Inleiding Doel van dit document

Met dit document ‘Kwaliteitseisen preventietrainingen kansspelproblematiek’ formuleren VAN en GGZ Nederland uniforme eisen ten aanzien van de inhoud en kwaliteit van de preventietrainingen kansspelproblematiek voor medewerkers van kansspelaanbieders, en ten aanzien van de kwaliteit van de trainingsaanbieders. Dit document is tot stand gekomen na evaluatie door VAN en GGZ Nederland van het document ‘Notitie curriculum cursussen kansspelproblematiek 2012’ en vervangt voornoemd document. Kwaliteitseisen
De eisen inzake inhoud en kwaliteit van de preventietrainingen kansspelproblematiek zijn verdeeld naar

1. eisen die zijn vastgelegd in wet- en regelgeving, en
2. eisen die gebaseerd zijn op de professionele opvattingen en ervaring van de aanbieders van preventietrainingen kansspelproblematiek en de aanbieders van kansspelen.

Eisen die zijn vastgelegd in wet- en regelgeving komen in dit document aan de orde in deel A onder het kopje ‘Wettelijk Bewijsstukken’. Eisen die gebaseerd zijn op de professionele opvattingen en ervaring van de aanbieders van preventietrainingen kansspelproblematiek en de aanbieders van kansspelen hebben betrekking op de inhoud en opzet van trainingen en op de deskundigheid van de trainer en staan toegelicht in deel B van dit document.

De in dit document beschreven kwaliteitseisen gelden onverkort voor alle trainingen. Voor maatwerkafspraken is ruimte, mits en zolang niet van de kwaliteitseisen wordt afgeweken en de intentie tot het voldoen aan uniforme inhoud en kwaliteit voorop blijft staan. In dit verband wordt ook verwezen naar de tekst in onderdeel B, ‘Vorm trainingen in relatie tot kwaliteit’.

Het naleven van deze kwaliteitseisen is een gezamenlijke verantwoordelijkheid van de aanbieders van preventietrainingen kansspelproblematiek en de aanbieders van kansspelen. De Ksa heeft in relatie tot de totstandkoming en naleving van deze kwaliteitseisen een coördinerende en faciliterende rol.

Aanbieders van kansspelen

Met aanbieders van kansspelen worden in dit document exploitanten van speelautomatenhallen bedoeld. Bij inwerkingtreding van de Wet Kansspelen op Afstand zal dit document opnieuw worden herzien.

Toelatingscriterium aanbieders preventietrainingen kansspelproblematiek

Preventietrainingen kansspelproblematiek kunnen worden aangeboden door een op grond van de Zvw of Wlz erkende instelling die beschikt over actuele expertise en aanbod op het gebied van verslavingspreventie en de behandeling van verslaving; ofwel door een derde organisatie mits op basis van een samenwerkingsovereenkomst met een op grond van de Zvw of Wlz erkende instelling die beschikt over actuele expertise en aanbod op het gebied van verslavingspreventie en de behandeling van verslaving.

In deze samenwerkingsovereenkomst dient te zijn vastgelegd dat, en op welke wijze, de op grond van de Zvw of Wlz erkende instelling die beschikt over actuele expertise en aanbod op het gebied van Verslavingspreventie en de behandeling van verslaving enerzijds en de trainingsaanbieder anderzijds, borgen en bevorderen dat actuele inzichten op het vlak van verslavingspreventie en de behandeling van verslaving zichtbaar worden in de inhoud van de door de betrokken trainingsaanbieder geboden trainingen.

[ LEES VERDER – Download het gehele document (PDF) ]

Therapieën bij de verslavingszorg:

• Cognitieve Gedragstherapie (CGT) – zie onder C in de a t/m z lijst
• Community Reinforcement Approach (CRA) – zie onder C in de a t/m z lijst
• 12 stappenplan (Minnesota) model – zie onder M in de a t/m z lijst

Onderstaand een lijst met zorgaanbieders.
Voor uitgebreide informatie (gesorteerd op plaatsnaam) KLIK HIER.

AMETHIST
Boomgaardweg 2, 1326 AC Almere 036 5476100   www.amethistverslavingszorg.nl

ANTES
Prins Constantijnweg 48, 3066 TA Rotterdam 088 2303300 www.antesgroep.nl

BREBURG DUBBELE DIAGNOSE
Jan Wierhof 7,  5017 JD Tilburg 088-0161616  www.ggzbreburg.nl

BRIJDER JEUGD
Kees Boekestraat 20, 1817 EZ Alkmaar 088 3582260 / www.brijderjeugd.nl

BRIJDER VERSLAVINGSZORG
Richard Holkade 4, 2033 PZ Haarlem 088 3582000 / www.brijder.nl

BRIJDER OUDER en KIND
Johan van der Bruggenstraat 1, 2553 NZ Den Haag 088-3582271 / www.brijder.nl

CASTLE CRAIG NEDERLAND
Wassenaarseweg 33, 2596 CG Den Haag 088 7707077 / www.castlecraig.nl

CHOICES verslavingszorg
Aardenhoek 14, 4817 NE Breda 076-2600100 www.choicesggz.nl

CHANGES GGZ
Ulvenhoutselaan 79, 4834 MD Breda 088 2426437 / www.changesggz.nl

CONNECTION SGGZ
Nachtegaallaan 3, 5613 CM Eindhoven 040 3035023 / www.connection-sggz.nl

DE BRUG MIDDEN-NEDERLAND
Schaepmanstraat 1, 2221 ER Katwijk 071 4033733 / www.debrughelpt.nl

DE SKUUL
Molwerk 31-45, 1797 SG Den Hoorn Texel 0222 319413 / www.deskuul.nl

DE WENDING
Hoog Buurloseweg 145, 7339 EL Ugchelen 088 0901810 www.legerdesheils.nl/gelderland

EMERGIS
Oostmolenweg 101, 4481 PM Kloetinge 0113 26 70 00 / www.emergis.nl

FIVOOR
Mangostraat 5, 2552 KS Den Haag 088-3579611 / www.fivoor.nl

GEDULD INTERVENTIES GGZ
Modemstraat 20, 1033 RW Amsterdam 020 4500112 www.geduldinterventies.nl

GGZ INTERVENTIE
Achillesstraat 79, 1076 PX Amsterdam 020 2310000 / www.ggzinterventie.nl

GGZ MOMENTUM
Oranje Nassaulaan 22, 5211 AX ‘s-Hertogenbosch 073 2048020 / www.ggzmomentum.nl

HERVITAS
Huis ter Heideweg 14, 3705 LZ Zeist 030 2102641 / www.hervitas.nl

IGHD VERSLAVINGSZORG
Terbregseweg 6, 3056 JW Rotterdam 010 4232711 / www.ighd.nl

IRISZORG
Mr. B.M. Teldersstraat 4, 6842 CT Arnhem 088 6061600 / www.iriszorg.nl

IRISZORG JEUGDBEHANDELING
Mr. B.M. Teldersstraat 4, 6842 CT Arnhem 088 6061600 / www.iriszorg.nl

JELLINEK
Klaprozenweg 111, 1033 NN Amsterdam 088 5051202 / www.jellinek.nl

JELLINEK JEUGD
Klaprozenweg 111, 1033 NN Amsterdam 088 5051202 / www.arkinjeugdengezin.nl

KENTRA24 (NOVADIC-KENTRON)
Schijndelseweg 46, 5491 TB Sint-Oedenrode 073 6899090 / www.kentra24.nl

KICK YOUR HABITS
Cornelis Krusemanstraat 75B, 1075 NJ Amsterdam 020 7370887 / www.kickyourhabits.nl

LIEVEGOED GGZ
Professor Bronkhorstlaan 24, 3723 MB Bilthoven 030-2255555 / www.lievegoed.nl

MONDRIAAN GGZ
John-F-Kennedylaan 301, 6419 XZ Heerlen 088 5066262 / www.mondriaan.eu

NOVADIC-KENTRON
Hogedwarsstraat 3, 5261 LX Vught 073 6899090 / www.novadic-kentron.nl

READY FOR CHANGE
Groothandelsgebouw Ingang A, Tweede etage, Stationsplein 45, 3013 AK Rotterdam 088 7323942 / www.readyforchange.nl

RODERSANA
Oerlesedijk 1, 5688 GV Oirschot 088 0088955 / www.rodersana.nl

SGGZ APELDOORN
Vosselmanstraat 2, 7311 CL Apeldoorn 085 4011461 / www.sggz.nl

SOLUTIONS VERSLAVINGSZORG
Piet Mondriaanlaan 52, 3812 GV Amersfoort 033 2048550 / www.solutions-center.nl

SPOOR6
Lindelaan 6, 1405 AJ Bussum 035 6975400 / www.spoor6.nl

STA OP ZORG
Badhuisstraat 28, 4381 LS Vlissingen 0118-411193 / www.staopzorg.nl

TACTUS VERSLAVINGSZORG
Keulenstraat 3, 7418 ET Deventer 088 3822887 / www.tactus.nl

TERWILLE VERSLAVINGSZORG
Postbus 1497, 9701 BL Groningen 050 311 6226 / www.terwille.nl

TRIORA
Monsterseweg 65, 2553 RH Den Haag 088 3583741 / www.triora.nl

TRUBENDORFFER
Tilanusstraat 8 C, 1091 BH Amsterdam 0800 9999998 / www.trubendorffer.nl

U-CENTER
Landgoed De Horst Gebouw Vossesteijn 7, 3971 KR Driebergen 0800 2224446 / www.u-center.nl

VAVC GGZ
Herengracht 372-374, 1016 CH Amsterdam 085 0486804 / www.vavc-ggz.nl

VERSLAVINGSZORG NOORD NEDERLAND (VNN)
Leonard Springerlaan 27, 9727 KB Groningen 088 2343434 / www.vnn.nl

VINCENT VAN GOGH VINCENT VERSLAVINGSZORG
Postbus 5, 5800 AA Venray 0478 527700 / www.vincentverslavingszorg.nl

WIJ ZIJN BROER!
Oudegracht 202, 1811 CR Alkmaar 085 0660800 / www.wijzijnbroer.nl

YES WE CAN CLINICS
Sint Geradusplein 32, 5644 NG Eindhoven 040 2110311 / www.yeswecanclinics.nl

YOUZ
Max Euwelaan 70, 3062 MA Rotterdam 088 358 53 42 / www.youz.nl

Wet op de kansspelen

Geldend van 28-07-2018 t/m heden

Wet van 20 februari 2019 tot wijziging van de Wet op de kansspellen, de Wet op de kansspelbelastingen en enkele andere wetten kunt u HIER in PDF formaat downloaden.

Wetgeving

• Ontwerp besluit Kansspelen op afstand consultatie ronde 10-09-2018

• Het huis wint altijd [ lees meer ]